Some information from this text may coincide with the previous parts - as I said, I did not plan this text except for a general outline of what and where I will be writing.
Source of photos: https://spidersweb.pl/plus/2021/04/gielda-komputerowa-prl-lata90-gamedev-gry-wideo-cdprojekt Some photos (specifically 2) come from comments on various portals such as joemonster etc.
Computer exchanges long ago were the counterparts of today's torrents - you could buy new games there (sometimes beta versions saved as full version), new videos on VHS (with a professional voiceover known from television - khem khem, "unofficial distributors" came to them after they finished their work and gave the teachers an additional "bonus", and they read what they were given), instructions and diagrams for VHS, TV, PC, technological news that were popular in Germany and could only be obtained on the black market. Besides that, there were many other things. And even if we were not interested in anything, we could see what is currently popular or new - many sellers showed their catalogs and sometimes even games on an old monitor - like in a large supermarket, e.g. in Media Markt or another store, where we can watch for new PS or Xbox titles. They were also a haven for traders from Germany, England and other countries to inform us about news or trends from abroad before they were printed in the computer press.
From what I read in the press and in the memories of older people or (my friends), there were supposedly many specialists there. According to them, these experts could be used to build the Polish silicon basin. When I write "specialists" or "experts", I mean ordinary people who know the hardware, programming and operating systems well. Due to the fact that a year ago I had a quarrel with my friend who helps me with the texts (in short, he thought that "Polish silicon valley" was only in the realm of dreams, I said it was possible), I decided to ask my father, how it really was. He has a good memory, he is educated in these fields, he has seen it with his own eyes, he was very interested in it, so he is one of the best sources of information. It turned out that both me and Karol were right, but his diagnosis was closer to the truth. Yes, dad remembers people with whom he could talk freely on a high, substantive level, like, for example, I talk to my friends about the topics that I talk about most often on my blog. Many of the people on the stock exchange who worked in the illegal PC industry knew their stuff, but too many of them were casual gamers (who only knew the subject as much as they needed to play freely). He also emphasized that computers were for the few - it was mainly due to financial limitations (only those who had a very good job or worked in Germany, or their parents who could afford expensive gifts could afford personal computers) and the necessary knowledge . Back then, there was no internet, and thus tutorials, and if they were, only in English or German. From what I read in the books my father bought, PC operation required a lot of intelligence and knowledge. It was fun to read it when I saw my peers and I coped with them quite well - something like today's kids who learn to use smartphones very quickly. To end this paragraph, some exchanges are said to be still operating (and even trying to sell games, software, etc.), but I don't understand the point of their existence - everything is on the Internet today, even hardware or parts necessary to make a retro PC. Well, apparently some people got stuck in those days or I am ignorant and I don't see the reason why they are still operating there.
I have been to the stock exchanges 10 times in total, I remember at least this number of trips. I did not drive every time for a simple reason - as I mentioned in the previous parts, my father ran a wholesaler of computer hardware, consoles, etc. and he was a tinkerer by the way. He has a talent that I did not inherit from him - he likes to learn various equipment and he is very good at it. So some stock market trips were purely "business", so to speak for lack of a better word and taking a little kid with ADHD with him would only make it difficult for him. But when we did, it was often a great event for me. I felt like a young car lover at the fair dedicated to them. Everything was interesting to me, even though I had no idea about this equipment or games - I only knew the ones that were on my father's, my mother's brother's computer and possibly those based on popular franchises. I remembered only 3 or 4 visits quite well, it is hard to say because I was too young and the memories merged into one. When we moved to my dad's city, where I live to this day, we started going to Wrocław, because it was the nearest big stock exchange. I was a bit older then, so I remember them better. The three of us went to KFC for the first time (me, dad and his brother) - this place probably still works there (or at least a few years ago, although I was there over a decade ago, my friend posted a photo on Facebook a few years ago) which I loved since I was a child - Dad sometimes took me there after visiting the Krakow Stock Exchange. After we had eaten, we went to the stock exchange - dad and uncle did their errands and left me at the department where there were the most people selling illegal games. I was browsing the catalogs pretending to be a player who knew the subject, and although I recognized more titles, they still oscillated around famous games - as I wrote in part 1 of this text, I had a good enough computer that I did not have to play games from the 2nd or 3rd league, so no I paid more attention to them.
The second visit was much less interesting, I went with my father, delusing that I would find something for myself. Unfortunately, it was as my father said - there were few games on that stock exchange, computers, parts for them, for cars, etc. dominated. Fortunately, just before the end of my visit, I ran into one of the traders and found "WarCraft 3 The Frozen Throne". At the time, I was a zealous fanatic of the game. In a week or two, the Polish version was to be released, so I couldn't help but buy it. Dad didn't have much money because he spent most of the work, but I begged him for so long that he finally bought it for me to leave him alone. Sometimes I complain about my flaws, but I have brought this one to the level of art - if I care about something, I can tire someone for a long time. Today I limit myself to it, because it is by no means a positive feature, but what I have gained over the years thanks to this is mine. Oh and what a joy it was reading the game reviews as I had been through the single player campaign days before, hehe. Sometimes we also went to Legnica, where the choice was much smaller, but sometimes you could buy something interesting. On 3 out of 4 trips, nothing interesting happened - we went from stand to stand, dad was looking at various things, and I was bored. I remembered one of the four trips - mainly because I was with my dad and sister at the time. An 11-year-old older brother was given the task of watching over his little sister like an eye in the head. Well, we were walking around places where there were toys, music CDs and VHS tapes with movies. At this last booth, I spotted the Pokemon movie "Return of the Mewtwo". As I really liked the first movie, loved the games (which I explained extensively in Part 1 of the text) and especially the character of Mewtwo, I wanted to get it. To be sure of success, I convinced my sister to start asking my dad for a fairy tale. She liked the cover of "Help I'm a Fish!", So we waited for Dad and realized my cunning plan. We had to make it for a few minutes, but in the end we convinced it with our childlike charm.
When the Copyright Act came in on February 4, 1994, all pirates and traders were initially terrified of having to buy expensive, original games (which were much more expensive than they are earning today). The former due to their price, the latter due to the loss of their jobs. Fortunately, both the advantage and the disadvantage of Poland is that nothing can be 100% successful here. This applies to both good and bad things, in any case - rich people and ordinary people. We did not know it then, the fear basically persisted for several years (because now it is enough not to download Polish programs or movies from the Internet and nobody will do anything to us - unlike in Germany). Especially that from time to time there were inspections on the stock exchanges + the police had a few other ideas to limit the number of customers. For example, they ran rumors to the press that effectively scared off some pirates (funny that editors often insulted and moralized pirates, forgetting that they also stole games for review, hehe. But those were the times when editors got expensive wines from program distributors or other expensive bribes, which were legal under the applicable law, in exchange for propaganda), found a pirate and effectively dealt with it (there were not many such cases in the country, but there were enough of them, to scare another group of people - the witnesses themselves copied this information online). There were also other methods, such as the appearance of policemen on television, the use of authority - from editors (who at that time, and a few years later, had a rather greater influence on their readers), through important people for the world of culture, ending with famous people from outside the industry who have been paid a lot of money.
It had worked for many years, but most of the players and traders deep in it had a shit and copied it to power. Because even if the police did catch the profits from the trade in illegal software, they returned the costs of a possible fine (excluding exceptional cases). And how much laughter was there - I remember once asking my father in Krakow why some people were standing like poles, a few meters apart (also on the stairs) and doing nothing. Dad said that this is protection against the police - if someone notices them (and we had guards a few meters in front of the stock exchange + observers from the windows, they guarded each side, looking from above if the police were not coming to them), he quickly let others know - then he would pop in on the stock exchange the guy who shouted - POLICE !!! and anything illegal disappeared within minutes. I saw this process twice with my own eyes - in 5 minutes everything disappeared and only the original copies were left to be ignored. Officers would come and traders lied to their eyes - "But sir, we only sell original products," laughing as soon as they left. Of course, whoever did not hide did not laugh. What happened next, I do not know - as I wrote earlier, for the last time I was on the stock exchange a week, maybe 2 weeks before the premiere of the WC3 expansion pack. I only heard from my dad's friends (I don't remember when it was - I can't put it in a specific year), who talked to him that they had stopped trading because the Russians had taken over this business. If anyone objected, they would literally let him get the fuck out, because it would end badly for them. From what I heard from NrGeek's materials, it looks like they got along with the police (or at least some of them) and no one touched them. So the stage of "Russian pistons", mass-produced pirate copies (and really good quality ones), I almost missed. Almost, because some of these CDs I got from my friends when we were trading games. I remember "Age of Empires 2" best, which I played the most - mainly because of the funny Polish dubbing. When YouTube appeared in the world, I found out that there were many more such polonized versions. All of them were translated in the same way as we translate the words of Ukrainians or Russians today, when, for example, we are at work and you need to quickly convey the most important information in the most similar way possible. It was artificial, sometimes funny, but we generally knew what it was about (excluding situations when they made a big mistake and called a "table" a box, for example). The humor was added by a funny teacher who read everything without any emotions, in broken Polish. If you are of the same age as mine, you may have come across it - if not in person, then thanks to YT videos that were popular at one time.
And so it was, I don't think I missed any well-remembered memories. How was it for you? Did you also go to the stock exchanges? If so, please share your impressions.
Część informacji z tego tekstu, może się pokrywać z wcześniejszymi częściami - tak jak mówiłem, nie planowałem tego tekstu poza ogólnym zarysem, o czym i gdzie będę pisał.
Źródło zdjęć: https://spidersweb.pl/plus/2021/04/gielda-komputerowa-prl-lata90-gamedev-gry-wideo-cdprojekt Niektóre zdjęcia (konkretnie 2), pochodzą z komentarzy na różnych portalach typu joemonster etc.
Giełdy komputerowe dawno temu były odpowiednikami dzisiejszych torrentów - można tam było kupić nowe gry (czasami wersje beta zapisane jako pełna wersja), nowe filmy na VHS (z profesjonalnym lektorem znanym z telewizji - khem khem, "nieoficjalni dystrybutorzy" przychodzili do nich po tym jak skończyli pracę i dawali lektorom dodatkową "premię", a ci czytali, co im dali), instrukcje i schematy do VHS, TV, PC, nowości technologiczne, które cieszyły się popularnością w Niemczech i można je było dostać tylko na czarnym rynku. Poza tym było wiele innych rzeczy. A nawet jeśli nic nas nie interesowało, to mogliśmy zobaczyć, co jest aktualne popularne lub nowe - wielu sprzedawców pokazywało swoje katalogi, a czasem nawet gry na starym monitorze - jak w dużym markecie, np. w Media Markt lub innym sklepie, gdzie możemy popatrzeć na nowe tytuły z PS lub Xbox. Były one również przystanią, do których przyjeżdżali handlarze z Niemiec, Anglii i innych krajów, informując nas o nowościach lub trendach z zagranicy, zanim te zostały wydrukowane w prasie komputerowej.
Z tego co czytałem w prasie i we wspomnieniach starszych ludzi lub (moich znajomych), to podobno było tam wielu specjalistów. Wg nich, można byłoby wykorzystać tych ekspertów do budowy polskiego zagłębia krzemowego. Pisząc "specjaliści", czy "eksperci", mam na myśli zwykłych ludzi, którzy dobrze znali się na sprzęcie, programowaniu, czy obsłudze systemów operacyjnych. Z uwagi na to, że rok temu miałem sprzeczkę ze swoim kumplem, który pomaga mi przy tekstach (w skrócie, on uważał że "polska dolina krzemowa" były jedynie w sferze marzeń, ja twierdziłem że to było możliwe), to postanowiłem zapytać ojca, jak to było naprawdę. Ma dobrą pamięć, jest wykształcony w tych dziedzinach, widział to na własne oczy, bardzo się tym interesował, więc jest jednym z lepszych źródeł informacji. Wyszło na to, że zarówno ja i Karol mieliśmy trochę racji, ale jego diagnoza była bliższa prawdy. Owszem, tato pamięta ludzi, z którymi mógł porozmawiać swobodnie na wysokim, merytorycznym poziomie, tak jak np. ja rozmawiam ze znajomymi o tematach, które poruszam najczęściej na swoim blogu. Wielu ludzi z giełdy, która pracowała w nielegalnej branży PC-towej, znała się na rzeczy, ale zbyt dużą część stanowili zwykli gracze (którzy znali ten temat tylko w takim zakresie, jaki był im potrzebny do swobodnego grania). Podkreślił też, że komputery były dla nielicznych - wynikało to przede wszystkim z ograniczeń finansowych (na komputery osobiste mogli sobie pozwolić wyłącznie ci, co mieli bardzo dobrą pracę lub pracowali w Niemczech, albo ich rodzice, których było stać na drogie prezenty) oraz niezbędnej wiedzy. Wtedy nie było internetu, a co za tym idzie tutoriali, a jeśli już były, to jedynie w języku angielskim lub niemieckim. Z tego co czytałem w książkach, które kupił mój ojciec, to obsługa PC wymagała dużej inteligencji oraz wiedzy. Zabawnie się to czytało, gdy widziałem jak ja i moi rówieśnicy, radzili sobie z nimi całkiem dobrze - coś jak dzisiejsze dzieci, które bardzo szybko uczą się obsługi smartfonów. Kończąc ten akapit, podobno niektóre giełdy nadal działają (a nawet nadal próbują sprzedać gry, oprogramowanie etc.), ale nie rozumiem sensu ich istnienia - wszystko dzisiaj jest w internecie, nawet sprzęt czy części niezbędne do zrobienia sobie retro PC. Cóż, widocznie niektórzy utknęli w tamtych czasach albo ja jestem ignorantem i nie dostrzegam powodu, dla którego ciągle tam działają.
Łącznie na giełdach byłem z 10 razy, przynajmniej tyle wyjazdów zapamiętałem. Nie jeździłem za każdym razem z prostej przyczyny - jak wspominałem w poprzednich częściach, mój ojciec prowadził hurtownię sprzętu komputerowego, konsol etc. i przy okazji był majsterkowiczem. Ma talent, którego nie odziedziczyłem po nim - lubi się uczyć różnych sprzętów i wychodzi mu to bardzo dobrze. Zatem niektóre wyjazdy na giełdę miały charakter czysto "biznesowy", że tak powiem z braku lepszego słowa i zabieranie ze sobą małego dzieciaka z ADHD tylko by mu je utrudniały. Za to gdy jeździliśmy, to często było to dla mnie wielkie wydarzenie. Czułem się jak młody miłośnik samochodów na targach im poświęconych. Wszystko było dla mnie interesujące, mimo że nie miałem żadnego pojęcia na temat tego sprzętu, czy gier - znałem tylko te, które były na komputerze mojego ojca, brata mamy i ewentualnie te oparte na popularnych franczyzach. Zapamiętałem w miarę nieźle tylko 3, może 4 wizyty, trudno stwierdzić, bo byłem zbyt młody i wspomnienia zlały się w jedność. Gdy przeprowadziliśmy się do miasta mojego taty, w którym mieszkam po dziś dzień, zaczęliśmy jeździć do Wrocławia, bo to była najbliższa duża giełda. Byłem wtedy nieco starszy, więc lepiej je pamiętam. Za pierwszym razem pojechaliśmy do KFC we trójkę (ja, tato i jego brat) - ten lokal chyba nadal tam działa (a przynajmniej działał jeszcze kilka lat temu, co prawda byłem tam ponad dekadę temu, ale kumpel kilka lat temu wrzucił zdjęcie na Facebook), które uwielbiałem od dziecka - Tato czasami zabierał mnie tam po wizycie na Krakowskiej giełdzie. Gdy najedliśmy się, to pojechaliśmy na giełdę - tato i wujek załatwiali swoje sprawy i zostawili mnie przy dziale, gdzie było najwięcej ludzi sprzedającymi nielegalne gry. Przeglądałem katalogi, udając gracza znającego temat i choć rozpoznawałem już więcej tytułów, nadal oscylowały one wokół znanych gier - tak jak pisałem w 1 części tego tekstu, miałem na tyle dobry komputer, że nie musiałem grać w tytuły z 2 lub 3 ligi, więc nie zwracałem na nie większej uwagi.
Druga wizyta była znacznie mniej ciekawa, pojechałem z ojcem łudząc się że znajdę coś dla siebie. Niestety było tak, jak mówił ojciec - na tamtej giełdzie było niewiele gier, dominowały komputery, części do nich, do samochodów etc. Na szczęście tuż przed końcem wizyty, trafiłem na jednego z handlarzy i znalazłem "WarCraft 3 The Frozen Throne". W tamtym czasie, byłem gorliwym fanatykiem tej gry. Za tydzień lub dwa miała być premiera polskiej wersji, więc nie mogłem jej nie kupić. Tato nie miał zbyt wielu pieniędzy, bo wydał większość na rzeczy niezbędne do pracy, ale błagałem go tak długo, że w końcu mi to kupił, bym dał mu spokój. Czasem narzekam na swoje wady, ale tę jedną doprowadziłem do poziomu sztuki - jeżeli mi na czymś zależy, to potrafię męczyć kogoś długo męczyć. Dziś już się z tym ograniczam, bo nie jest to bynajmniej pozytywna cecha, ale co zdobyłem przez lata dzięki temu, to moje. No a jaka radość była, gdy czytałem recenzje gry, jak przeszedłem kampanię dla pojedynczego gracza kilka dni wcześniej, hehe. Czasami jeździliśmy też do Legnicy, gdzie wybór był dużo mniejszy, ale czasami można było kupi coś ciekawego. Na 3 z 4 wyjazdów, nie działo się nic ciekawego - ot chodziliśmy sobie od stoiska do stoiska, tato przeglądał różne rzeczy, a ja się nudziłem. Zapamiętałem jeden z czterech wyjazdów - głównie dlatego, że byłem wtedy z tatą i siostrą. 11-letni starszy brat, dostał zadanie by pilnować młodszej siostry, jak oka w głowie. No to chodziliśmy sobie po miejscach, gdzie były zabawki, płyty z muzyką i kasety VHS z filmami. Na tym ostatnim stoisku, zauważyłem film Pokemon "Powrót Mewtwo". Jako że bardzo mi się podobał pierwszy film, uwielbiałem gry (co wyjaśniłem obszernie w 1 części tekstu), a zwłaszcza postać Mewtwo, to chciałem go dostać. Żeby być pewny sukcesu, to przekonałem siostrę by zaczęła prosić tatę o bajkę. Spodobała jej się okładka "Help I'm a Fish!", więc poczekaliśmy na tatę i zrealizowałem swój przebiegły plan. Musieliśmy go urabiać przez kilka minut, ale w końcu przekonaliśmy go swoim dziecięcym urokiem.
Gdy 4 lutego w roku 1994, weszła ustawa o prawie autorskim, wszyscy piraci i handlarze początkowo byli przerażeni wizją konieczności kupowania drogich, oryginalnych gier (które były znacznie droższe w stosunku do zarobków niż dziś). Ci pierwsi ze względu na ich cenę, ci drudzy ze względu na utratę pracy. Na szczęście, zaletą jak i wadą Polski, jest to, że nic się nie może tutaj udać w 100%. Dotyczy to zarówno dobrych, jak i złych rzeczy, w każdym przypadku - ludzi bogatych i tych zwykłych. Wtedy tego nie wiedzieliśmy, strach w zasadzie utrzymywał się przez kilkanaście lat (bo obecnie wystarczy nie pobierać polskich programów lub filmów z sieci i nikt nam nic nie zrobi - w przeciwieństwie do Niemiec). Zwłaszcza że od czasu do czasu zdarzały się kontrole na giełdach + policja miała kilka innych pomysłów na ograniczenie ilości klientów. Np. puszczali plotki do prasy, które skutecznie odstraszały część piratów (zabawne, że redaktorzy często obrażali i moralizowali piratów, zapominając o tym, że oni również kradli gry do recenzji, hehe. No ale takie to były czasy, że redaktorzy dostawali drogie wina od dystrybutorów programów lub inne, drogie łapówki, które były legalne w świetle obowiązującego prawa, w zamian za propagandę), znajdywali jakiegoś pirata i w efektowny sposób się nim zajmowali (zbyt wiele, w skali kraju, takich przypadków nie było, ale było ich dostatecznie wiele, by przestraszyć kolejną grupę ludzi - świadkowie sami powielali te informacje w sieci). Były też inne metody, jak np. wystąpienia policjantów w telewizji, wykorzystywanie autorytetów - od redaktorów (którzy w tamtych czasach, jak i kilka lat później, mieli dość większy wpływ na swoich czytelników), poprzez ważne osoby dla świata kultury, kończąc na znanych osobach spoza branży, którym zapłacono odpowiednio dużo pieniędzy.
Przez wiele lat dawało to jakieś efekty, ale większość graczy i handlarzy siedzących w tym głęboko, mieli to dupie i kopiowali na potęgę. No bo nawet jeśli policja złapała, to zyski z handlu nielegalnymi oprogramowaniem, zwracały koszty ewentualnego mandatu (pomijając wyjątkowe przypadki). A ile śmiechu przy tym było - pamiętam, jak raz zapytałem ojca w Krakowie, czemu niektórzy ludzie stoją jak słupy, parę metrów od siebie (również na schodach) i nic nie robią. Tato powiedział, że to ochrona przed policją - jak ktoś ich zauważy (a mieliśmy strażników kilka metrów przed giełdą + obserwatorzy z okien, pilnowali każdej strony, patrząc z góry, czy policja do nich nie idzie), to szybko daje znać innym - wówczas wpadał na giełdę facet, który krzyczał - POLICJA!!! i wszystko co nielegalne, znikało w ciągu kilku minut. Dwa razy widziałem na własne oczy ten proces - w 5 minut zniknęło wszystko i zostały tylko oryginalne kopie dla niepoznaki. Funkcjonariusze przychodzili, a handlarze łgali w żywe oczy - "Ależ proszę pana, my tylko sprzedajemy oryginalne produkty", śmiejąc się gdy tylko odeszli. Oczywiście, ten kto nie zdążył się schować, ten się nie śmiał. Jak było dalej, to nie wiem - jak napisałem wcześniej, po raz ostatni byłem na giełdzie tydzień, może 2 tygodnie przed premierą dodatku do WC3. Słyszałem jedynie od kolegów taty (nie pamiętam, kiedy to było - nie jestem w stanie umiejscowić tego w konkretnym roku), którzy z nim rozmawiali, że przestali już handlować, bo ten biznes przejęli Rosjanie. Jeżeli ktoś się sprzeciwiał, to dawali mu bardzo dosłownie do zrozumienia, by wypierdalał, bo skończy się to dla nich źle. Z tego co słyszałem z materiałów NrGeeka, to wygląda na to, że byli dogadani z policją (a przynajmniej z częścią z nich) i nikt ich nie ruszał. Zatem etap "ruskich tłoków", masowo produkowanych kopii pirackich (i to naprawdę dobrej jakości) mnie prawie ominął. Prawie, bo część z tych płyt dostałem od znajomych, gdy wymienialiśmy się grami. Najlepiej zapamiętałem "Age of Empires 2", w które grałem najwięcej - głównie ze względu na śmieszny, polski dubbing. Gdy na świecie pojawił się YouTube, to dowiedziałem się że takich spolszczonych wersji było dużo więcej. Wszystkie z nich były przetłumaczone tak, jak dzisiaj tłumaczymy słowa Ukraińców lub Rosjan, gdy np. jesteśmy w pracy i trzeba szybko przekazać najważniejsze informacje, w jak najbardziej zbliżony sposób. Było sztucznie, czasem śmiesznie, ale generalnie wiedzieliśmy o co chodzi (pomijając sytuacje, gdy popełnili duży błąd i nazywali np. "stół" pudełkiem). Komizmu dodawał śmieszny lektor, który czytał wszystko bez jakichkolwiek emocji, łamaną polszczyzną. Jeżeli jesteście w podobnym wieku do mojego, to być może się z tym zetknęliście - jeśli nie osobiście, to dzięki filmikom na YT, które swego czasu były popularne.
No i tak to wyglądało, chyba nie pominąłem żadnego, dobrze zapamiętanego wspomnienia. A jak u Was to wyglądało? Też jeździliście na giełdy? Jeśli tak, to podzielcie się swoimi wrażeniami.